12.18 : Aldehydy i ketony do alkenów: mechanizm reakcji Wittiga

Reakcja Wittiga, podczas której aldehydy lub ketony przekształcają się w alkeny przy użyciu ylidów fosforu, przebiega poprzez proces addycji nukleofilowej i eliminacji.

Reakcja rozpoczyna się od addycji nukleofilowej pomiędzy ylidem fosforu i związkiem karbonylowym. Ze względu na swój karbanionowy charakter ylid fosforu działa jak silny nukleofil i atakuje elektrofilową grupę karbonylową. W ten sposób powstaje dipolarny produkt pośredni z oddzielonym ładunkiem, zwany betainą. Ujemnie naładowany atom tlenu i dodatnio naładowany atom fosforu w betainie podlegają reakcji zamknięcia pierścienia, w wyniku której powstaje czteroczłonowy pierścień oksafosfetanowy.

W niektórych przypadkach skoordynowana cykloaddycja [2 + 2] pomiędzy odczynnikiem Wittiga i związkiem karbonylowym skutkuje powstaniem pośredniego oksafosfetanu.

Niestabilny pierścień oksafosfetanowy ulega fragmentacji, w wyniku czego powstaje pożądana cząsteczka alkenu wraz ze stabilnym tlenkiem trifenylofosfiny jako produktem ubocznym. Siłą napędową reakcji Wittiga jest utworzenie silnego wiązania P=O w cząsteczce tlenku fosfiny.